Blog Szczęśliwi.pl

Mieć dobrych rodziców, dobrą matkę i dobrego ojca to marzenie i szczęście dziecka

Jak być dobrym rodzicem, dobrą matką i dobrym ojcem?

Bycie dobrym rodzicem to niezwykle ważna i odpowiedzialna funkcja społeczna i wychowawcza, która powinna być realizowana w dwóch płaszczyznach.

           Pierwsza płaszczyzna bycia dobrym rodzicem to zasób wiedzy zdobytej i poszerzanej przez matkę i ojca w niezbędnym zakresie do posiadania dziecka, jego rozwoju, wychowania i przygotowania do dorosłego życia.

           Druga – to rzeczywiste, praktyczne, dobre wykorzystywanie i stosowanie wiedzy dla dobra dziecka dziś i na przyszłość.

           Te obie płaszczyzny powinny być realizowane przez rodziców w ramach świadomego rodzicielstwa oraz w prawnych ramach władzy rodzicielskiej.

           Z jedną ważną różnicą. Świadome rodzicielstwo jest pojęciem szerszym od władzy rodzicielskiej, obejmuje bowiem także okres przygotowania się małżonków, partnerów innego stałego związku do bycia rodzicem oraz do posiadania dziecka (spłodzenia lub posiadania w inny dopuszczalny sposób).      

           Natomiast w istniejącym do dziś stanie prawnym w polskim prawie realizowanie władzy rodzicielskiej rozpoczyna się od chwili urodzenia dziecka.

Jak już wskazałem na początku, bycie dobrym rodzicem, matką i ojcem, oznacza zaplanowanie i realizowanie następujących działań na rzecz dziecka:

1. Okres poprzedzający urodzenie:

– istnienie wspólnego celu związku małżeńskiego (stałego partnerskiego), jakim jest posiadania dziecka (spłodzenie, a w uzasadnionych wypadkach posiadanie w sposób medycznie i prawnie dozwolony),

– przygotowanie się małżonków (partnerów stałych) do bycia rodzicami,

– przygotowanie optymalnych warunków do urodzenia i pierwszego okresu życia dziecka,

– wspólna, świadomie ukształtowana i podjęta decyzja małżonków (stałych partnerów) o spłodzeniu dziecka lub posiadaniu go w sposób dopuszczalny i dozwolony,

2. Okres od urodzenia do pełnoletności:

– zapewnienie dziecku opieki (rodzicielskiej, zdrowotnej, innej niezbędnej) i bezpieczeństwa, w celu prawidłowego rozwoju,

– dobre wychowanie dziecka,

– odpowiednie wykształcenie dziecka.

Jakie cechy charakterystyczne w rzeczywistości mogą świadczyć o przymiocie dobrego rodzica, dobrej matki i dobrego ojca?

Na pierwszym miejscu należy postawić miłość wzajemną, a więc miłość rodzica, matczyną i ojcowską i z drugiej strony miłość dziecka do rodziców.Potwierdzeniem istnienie wzajemnej miłości jest poczucie bliskości i zaufania dziecka do rodzica.

Bardzo istotną rolę odgrywa autorytet rodzica, przejawiający się w różnych aspektach odbieranych przez dziecko. Może to być poziom wiedzy, inteligencji, umiejętności praktycznych, uczciwości, sprawiedliwości i wielu innych indywidualnych cech. Jednakże trudno uznać aby takim autorytetem dla dziecka był rodzic stosujący wyłącznie, bądź głównie system karania, w tym jeszcze kar cielesnych.

Z cechą autorytetu wiąże się kolejny  ważny przymiot bycia dobrym rodzicem to jest zaufanie. Tak więc dobra matka niczym spowiednik wysłuchujący każdy osobisty problem córki, czy ojciec umiejący zrozumieć syna i umiejętnie doradzić.

Inną dość powszechnie stosowaną cechą dobrego rodzica może być: rodzic-przyjaciel. Ale w tym miejscu trzeba podkreślić aby ta rola rodzica nie przyjęła formy równości praw i obowiązków, albowiem naruszała by ona podstawy władzy rodzicielskiej, a w tym pozycji wychowawcy i wychowanka.

Niezwykle ważna cecha dobrego rodzica to rodzic zawsze zapewniający poczucie bezpieczeństwa dziecka, popularna „ostatnia deska ratunku”.

Oczywiście  cechy dobrego rodzica, matki i ojca mogą być różne, bowiem każde dziecko inaczej przeżywa i doświadcza pozytywnych uczuć, zachowań, działań ze strony rodzica.

Każdy kochający rodzic winien znać swoje dziecko i wiedzieć czego mu trzeba do dobrego, radosnego i spokojnego dzieciństwa.

Dobre wychowanie dziecka, to ukształtowanie pod względem fizycznym, moralnym i umysłowym, oraz odpowiednie wykształcenie i przygotowanie do szczęśliwego życia

Co to znaczy dobrze wychować dziecko?

Jak mówią pedagodzy, pojęcie „wychowanie” do dziś nie zostało zdefiniowane jednoznacznie, a nawet w miarę precyzyjnie, tak aby przeciętny człowiek wiedział, jak ma wychowywać dziecko (dzieci). Uważam, że chyba nie jest możliwe sformułowanie jakiejś uniwersalnej, stałej definicji wychowania, chociażby z tego względu, że tak jak świat się zmienia i idzie do przodu, tak samo zmienia się proces wychowywania przyszłych pokoleń, dostosowując się do postępu cywilizacyjnego. Sami naukowcy z dziedziny pedagogiki mają różne koncepcje definicji wychowania. Jak w tej sytuacji mają realizować proces wychowywania dzieci rodzice i nauczyciele?

Jak brzmi definicja wychowania w znaczeniu naukowym, teoretycznym?

Przez pojęcie „wychowanie” możemy rozumieć trzy wartości o różnym znaczeniu praktycznym.

1.      Wychowanie może oznaczać cały proces oddziaływania rodzica lub wychowawcy (wychowawców) na dziecko. Najlepszym przykładem jest wychowanie dziecka przez rodziców od urodzenia do osiągnięcia przez nie pełnoletności. Mówiąc językiem potocznym, proces ten to nic innego jak wychowywanie dziecka w ramach władzy rodzicielskiej rodziców. Przy czym ta władza rodzicielska ma już określone skutki prawne w postaci praw, obowiązków i odpowiedzialności rodziców za dziecko. Drugim życiowym przykładem może być wychowywanie sieroty przez nauczycieli-wychowawców w domu dziecka.

2.      Wychowanie może także oznaczać rezultat, wynik lub efekt końcowy całego procesu wychowywania, o którym mowa wyżej. Mówimy wówczas potocznie: „Tak został wychowany” w kontekście wpojonych nawyków wychowawczych, nabytych cech osobowości, ukształtowanego stosunku do życia i otoczenia.

3.      Przez to pojęcie możemy również rozumieć dobre lub złe maniery, czyli poprawność zachowania człowieka na co dzień, savoir-vivre, bon ton czy inaczej kulturę osobistą.

W dalszych rozważaniach będę pisał wyłącznie o wychowaniu w dwóch pierwszych znaczeniach, jako o procesie wychowywania oraz o wychowaniu uzyskanym jako rezultat całokształtu zabiegów wychowawczych.

Czas na definicję teoretyczną wychowania w pierwszym znaczeniu tego pojęcia. Wspomnę tylko, że w ciągu wieków określeń pojęcia „wychowanie” przez wielkich ludzi naszego świata oraz definicji teoretycznych i naukowych było i nadal jest stosunkowo dużo. Wybrałem kilka takich, które zasługują na szczególną uwagę ze względu na ich aktualność do dzisiaj. Platon (V–IV w. p.n.e.), wielki filozof grecki, twierdził, że wychowanie to „pobudzanie chłopców od najwcześniejszych lat, aby stawali się dobrymi obywatelami do rządzenia”.

Lew Tołstoj, pisarz rosyjski (przełom XIX i XX w.) nazywał wychowanie „przymusowym oddziaływaniem jednej osoby na drugą w celu ukształtowania człowieka, aby był dobrym”. Janusz Korczak, polsko-żydowski lekarz, pedagog, pisarz i działacz społeczny w XX w. nazywał wychowanie „teorią życia, […] u podstaw której leży doświadczenie osobiste i samodzielne myślenie”.

 Na koniec przytoczę do dziś aktualną definicję wychowania podaną przez pedagoga, prof. Wincentego Okonia: „Proces wychowania […] to system czynności wychowawców-nauczycieli, rodziców i wychowawców, umożliwiający wychowankom zmienianie się w pożądanym kierunku, a więc kształtowanie i przekształcanie wiedzy o świecie, uczuć, przekonań i postaw społecznych, moralnych i estetycznych, kształtowanie woli i charakteru, oraz wszechstronne rozwijanie osobowości”.

Tak natomiast brzmi ostatecznie sformułowana definicja wychowania w Uniwersalnym słowniku języka polskiego: „Wychowanie to całokształt zabiegów mających na celu ukształtowanie człowieka pod względem fizycznym, moralnym i umysłowym oraz przygotowanie go do życia w społeczeństwie, dających mu wykształcenie w określonym kierunku”.

Proszę zwrócić szczególną uwagę na dwa bardzo ważne elementy tej ostatniej definicji. Pierwszy element brzmi: „wychowanie to całokształt zabiegów”. Oczywiście nie może być on szeroko rozwinięty w skróconej definicji słownikowej. Prof. Wincenty Okoń ten „całokształt zabiegów” nieco bliżej określił jako system czynności wychowawców-nauczycieli, rodziców i wychowawców.

Drugi element definicji wychowania to wskazane cele do osiągnięcia w wyniku wychowania. W definicji słownikowej określono trzy podstawowe:

– ukształtowanie dziecka na dorosłego człowieka pod względem fizycznym, moralnym i umysłowym,

– przygotowanie dziecka do życia w społeczeństwie,

– danie dziecku wykształcenia w określonym kierunku.

Jednak w tej oficjalnej definicji zabrakło według mnie dwóch bardzo ważnych elementów z praktycznego punktu widzenia wskazania, kto konkretnie ma realizować i odpowiadać za wychowanie dziecka, oraz ostatecznego, nadrzędnego celu, do jakiego ma zmierzać wychowanie dziecka.

1.  Ten pierwszy brak, czyli niewskazanie wykonawców procesu wychowania, został w całości wypełniony prawie we wszystkich definicjach pedagogicznych. W szczególności wykonawcami procesu wychowania dziecka uznaje się rodziców i nauczycieli-wychowawców.

Natomiast zarówno w teorii, jak i w praktyce brakuje pełnej zgodności, kto i w jakim zakresie ponosi odpowiedzialność za dobre lub niewłaściwe wychowanie dziecka.

2. Zupełnie inaczej wygląda sprawa ze wskazaniem nadrzędnego celu wychowania. Oficjalnej definicji wychowania zarzucam brak jednoznacznie określonego, uniwersalnego celu wychowania, który w praktyce mógłby być myślą przewodnią (ideą) zgodną z celem życia każdego człowieka. Co więcej, ten brak zarzucam także niektórym specjalistom i pedagogom realizującym proces wychowania, w tym nauczania.

Kwestię nadrzędnego celu wychowania opisuję odrębnie w części „Wychowanie do szczęścia”

Świadome rodzicielstwo, to źródło szczęścia rodziców i dziecka, a władza rodzicielska to?

Co konkretnie oznacza pojęcie „świadome rodzicielstwo”, a co „władza rodzicielska”?

Rodzicielstwo według słownika to bycie rodzicem – ojcem lub matką. Natomiast moja definicja świadomego rodzicielstwa jest następująca: świadome rodzicielstwo to swobodne, przemyślane na podstawie zdobytej wiedzy, zaplanowane spłodzenie (posiadanie) dziecka, a następnie zapewnienie mu opieki i bezpieczeństwa, prawidłowego rozwoju, dobrego wychowania i odpowiedniego wykształcenia do jego pełnoletności

Jak z mojej definicji wynika, na świadome rodzicielstwo składają się kolejno następujące po sobie etapy działań obojga partnerów związku miłosnego, małżeńskiego lub stałego partnerskiego:

– zdobycie niezbędnej wiedzy o rodzicielstwie (byciu ojcem lub matką) oraz o dziecku,

– przemyślenie tej wiedzy oraz wspólne z partnerem zaplanowanie i podjęcie decyzji o posiadaniu dziecka,

– okres ciąży, macierzyństwa i „tacierzyństwa” rodziców,

– zapewnienie dziecku opieki i bezpieczeństwa,

– dobre wychowanie dziecka,

– odpowiednie wykształcenie dziecka.

Zwracam uwagę, że moja definicja świadomego rodzicielstwa jest znacznie szersza, niż przyjmuje się powszechnie, nawet w niektórych polskich przepisach ustawowych, jak na przykład w ustawie z 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. W tym akcie główną uwagę zwraca się na pierwszy okres poczęcia i życia dziecka. Ja zakres pojęciowy rodzicielstwa rozszerzam także na dalszy okres rodzicielstwa do pełnoletności dziecka, obejmując takie działania rodzicielskie, jak opieka, bezpieczeństwo, prawidłowy rozwój, wychowanie i wykształcenie.

Ze względu na cel naszych rozważań w niniejszej książce, a w szczególności najważniejsze wartości na drodze człowieka do prawdziwego szczęścia, z tych trzech zagadnień dotyczących zakresu świadomego rodzicielstwa w tym rozdziale od razu przejdę do kwestii wychowania, w tym wykształcenia dziecka. Tematy opieki i bezpieczeństwa oraz prawidłowego rozwoju dziecka będę omawiał w dalszej części tego rozdziału oraz w rozdziale „O rodzinie” i w podrozdziale dotyczącym zdrowia.

Z prawnego punktu widzenia pojęcie „świadome rodzicielstwo” określane jest jako „władza rodzicielska”. Pojęcie władzy rodzicielskiej jest adekwatne do pełnego rozumienia i równoległego stosowania z pojęciem świadomego rodzicielstwa do naszych rozważań. Z tą różnicą, o której pisałem wyżej – świadome rodzicielstwo rozpoczyna się od planowania posiadania dziecka jako jednego z najważniejszych celów życiowych człowieka na drodze do prawdziwego szczęścia, a nie od urodzenia (posiadania) dziecka.

Prawna definicja władzy rodzicielskiej zawarta jest w art. 92, 95 i 96 polskiego kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Jak stanowi art. 92: „Władza rodzicielska trwa do pełnoletności dziecka”. W aktualnym stanie prawnym władza rodzicielska rozpoczyna się od urodzenia dziecka, a nie od jego poczęcia. W art. 95 kodeksu postanowiono: „Władza rodzicielska obejmuje obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania”. Natomiast zgodnie z art. 96: „Rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień”. Jak wynika z tych przepisów prawa rodzinnego, matka i ojciec mają obowiązek prawny, ale także prawo do wychowania swojego dziecka. To ich uprawnienie określone jest w art. 48 konstytucji:

„Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania”.

 Zarówno pojęcia „świadome rodzicielstwo”, jak i „władza rodzicielska” zakładają, że aby osiągnąć cele w nich wskazane, trzeba być dobrym rodzicem, ojcem i matką.

Skupmy się najpierw na pojęciu świadome rodzicielstwo, mającym przynieść szczęście dziecku/dzieciom, jak i samym rodzicom.

Czego zatem konkretnie uczyć dziecko w ramach wychowania do świadomego rodzicielstwa oraz na czym takie wychowanie polega?

Najkrótsza odpowiedź na to pytanie znajduje się w przedstawionej na początku tego rozdziału definicji świadomego rodzicielstwa i przepisów prawa rodzinnego regulujących władzę rodzicielską. Zawiera się ona w stwierdzeniach, aby uczyć dziecko:

– kiedy jako dorosły człowiek może świadomie spłodzić dziecko i co to znaczy być matką i ojcem,

– na czym polegają obowiązki, prawa i odpowiedzialność rodziców w ramach ich władzy rodzicielskiej,

– jak zapewnić własnemu dziecku prawidłowy rozwój, opiekę i bezpieczeństwo, kiedy będzie rodzicem, matką lub ojcem,

– jak w dojrzałej przyszłości wychować i wykształcić własne dziecko.

Znacznie szerzej opisuję zadania małżonków-rodziców w odrębnych rozdziałach o miłości, małżeństwie i rodzinie, a także w tym rozdziale.

 Czy polscy rodzice są dostatecznie przygotowani do wychowywania dzieci do świadomego rodzicielstwa?

Na tak ogólnie postawione pytanie nie jestem w stanie udzielić jednoznacznej, autorytatywnej odpowiedzi. Mogę jedynie zająć stanowisko na podstawie wieloletniego doświadczenia prawniczego wynikającego z prowadzonych spraw.

Mimo dość powszechnych głosów, że rodzice nie są przygotowani do wychowania dzieci do świadomego rodzicielstwa, macierzyństwa i ojcostwa, to my, starsi doświadczeniem prawnicy, dostrzegamy znaczną poprawę w tym zakresie. Wynika to z faktu, że wraz z postępem cywilizacyjnym, wzrostem poziomu wykształcenia równolegle rośnie świadomość społeczna.

Jednak ta ogólna teza nie zawsze przekłada się na wyraźny wzrost wiedzy rodziców i ich umiejętności wychowawczych w zakresie świadomego rodzicielstwa. Nadal praktycznie zdają się na szkołę, sądząc, że ta wyręczy ich w zakresie edukacji dzieci o świadomym rodzicielstwie. Oczywiście absolutnie nie zwalnia to ich z odpowiedzialności za wychowanie swoich dzieci także w tej dziedzinie, czyli nauczenia dziecka, jak ma w przyszłości wychowywać swoje dziecko.

Niemniej w pełni rozumiem powody, jakimi kierują się rodzice, starając się przerzucić ciężar obowiązków wychowawczych na nauczycieli. Realia życiowe, pogoń za podstawowymi potrzebami do dobrej egzystencji w konsekwencji powodują brak czasu na staranne, wymagające poświęcenia wychowanie dzieci.

W gruncie rzeczy popieram myślenie i tendencje rodziców, aby to szkoła w większym zakresie przejęła na siebie obowiązki wychowania w dziedzinie świadomego rodzicielstwa, ale głównie pod kątem przekazywania optymalnej wiedzy. Co więcej, uważam, że aktualnie w polskim systemie oświatowym już stworzono podstawy programowe i wyodrębniono przedmiot nauczania o ogólnie adekwatnej nazwie wychowanie do życia w rodzinie.

 Gdyby podstawę programu nauczania tego przedmiotu rozbudowano o dziedzinę edukacji seksualnej, dodając dostosowane do warunków polskich standardy europejskie, sądzę, że kwestię programu nauczania przedmiotu wychowanie do życia w rodzinie można by uznać za optymalną. Natomiast w pełni popieram apele pedagogów żądających odgórnego, ustawowego uregulowania sposobu i wymiaru godzin nauczania tego przedmiotu. Nie mam żadnych wątpliwości, że konieczne jest:

– nadanie temu przedmiotowi obowiązkowego charakteru,

– określenie liczby godzin nauczania stosownie do rzeczywistych potrzeb,

– odpowiednie przygotowanie kadry pedagogicznej.

Tyle, krótko o świadomym rodzicielstwie i szczęściu zz niego płynącym. Czas teraz na rozróżnienie i wyjaśnienie co „daje” rodzicom „władza rodzicielska”?

Jak wspomniałem wyżej władza rodzicielska to instytucja prawna dająca rodzicom prawa do dziecka w okresie jego niepełnoletności, ale i nakładają na nich obowiązki. I te obowiązki prawne siłą rzeczy muszą rodzić odpowiedzialność.

Jakie sankcje mogą ponosić rodzice za skutki złego wychowania dziecka?

Jako prawnik muszę podzielić konsekwencje złego wychowywania dziecka na trzy rodzaje odpowiedzialności rodziców za skutki prawne:

– karną,

– cywilną odszkodowawczą,

– cywilną rodzicielską, na podstawie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Z kolei jako obywatel i rodzic muszę także dodać inny rodzaj odpowiedzialności, czyli odpowiedzialność moralną połączoną z poczuciem wstydu za błędy wychowawcze dziecka. W Polsce odpowiedzialność karna rodziców (i nie tylko rodziców, a także innych osób) uregulowana jest w kodeksie karnym, przede wszystkim w rozdziale zatytułowanym „Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece”, w artykułach 206 do 211a. Między innymi stanowią one sankcje karne za przestępstwa nad małoletnimi, poczynając od grzywny, przez karę ograniczenia wolności, do najwyższej – pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 12 lat. W szczególności chodzi o takie przestępstwa nad małoletnimi, jak:

– znęcanie się fizyczne lub psychiczne (art. 207 kk), ( tu także stosowanie kar cielesnych);

– rozpijanie małoletniego (art. 208 kk),

– uchylanie się (rodzica) od obowiązku opieki przez niełożenie środków na utrzymanie i zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych (art. 209 kk),

– porzucenie małoletniego mimo obowiązku troszczenia się o niego (art. 210 kk).

Kodeks karny normuje również sankcje za inne przestępstwa, które niestety popełniają rodzice wobec dziecka, chociaż są to raczej rzadkie przypadki. Są to przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, takie jak:

– obcowanie płciowe z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszczanie się wobec małoletniej osoby innej czynności seksualnej, zwane pedofilią (art. 200 § 1 kk),

– prezentowanie małoletniemu poniżej lat 15 treści pornograficznych, udostępnianie mu przedmiotów mających taki charakter lub rozpowszechnianie treści pornograficznych, umożliwiając małoletniemu zapoznanie się z nimi (art. 200 § 3 kk),

– prezentowanie małoletniemu poniżej lat 15 wykonania czynności seksualnej (art. 200 § 4 kk),

– rozpowszechnianie, produkowanie, utrwalanie, sprowadzanie lub przechowywanie treści pornograficznych z udziałem małoletniego (art. 202 § 3 do 5 kk).

Jak kształtuje się odpowiedzialność cywilna rodzica za szkody wyrządzone przez dziecko?

Jest to odpowiedzialność odszkodowawcza rodziców za czyny niedozwolone spowodowane przez dziecko podlegające opiece i władzy rodzicielskiej. W szczególności art. 426 kodeksu cywilnego stanowi: „Małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę”. Natomiast art. 427 kodeksu cywilnego stwierdza, że „kto z mocy ustawy lub umowy [w tym przypadku chodzi o kodeks rodzinny i opiekuńczy – przyp. aut.] jest zobowiązany do nadzoru nad osobą małoletnią, której winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę małoletnią”.

       W ten sposób prawo cywilne przerzuca odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez dziecko na rodziców. Czyni to z tej racji, że to rodzice odpowiadają za błędy wychowawcze i wynikające z nich skutki w postaci odszkodowania za wyrządzone szkody materialne i inne.

Jak wygląda odpowiedzialność moralna rodziców za dziecko i jego wychowanie?

Moralna odpowiedzialność, w odróżnieniu od karnej lub cywilnej, to ponoszenie konsekwencji w postaci społecznego potępienia za naruszenie jakichś wartości, norm etycznych, zasad postępowania osobistych, grupowych, środowiskowych lub społecznych. Najogólniej można określić, że to społeczne potępienie w różnych formach dotyka tego, kto coś czyni, działa, postępuje w sposób nieakceptowany przez otoczenie najbliższe oraz w danej społeczności. W naszym przypadku tym nagannym moralnie postępowaniem jest złe wychowywanie dziecka, a następnie dalsze jego skutki przechodzące na rodzica.

Sankcje w postaci potępienia z tytułu odpowiedzialności moralnej za złe wychowanie dziecka mogą być rozmaite, w zależności od sposobu ich wyrażania przez osoby oceniające, na przykład: zawstydzanie, odwracanie się, izolowanie, zrywanie kontaktów i wiele innych właściwych danemu środowisku. W zależności od stopnia poczucia winy i rodzaju sankcji społecznej rodzic odpowiedzialny za złe wychowanie może odczuwać wewnętrzne skutki natury psychicznej: przykrość, wstyd, smutek, żal, stres, a nawet stany depresyjne. Praktyczny wniosek jest oczywisty: odpowiedzialność moralna czasem może być bardziej i dłużej dokuczliwa oraz odczuwalna niż sankcja karna czy cywilna odszkodowawcza.

Reasumując, to rodzice ponoszą wyłączną odpowiedzialność karną, cywilną oraz moralną za prawidłową opiekę, w tym zdrowotną, za ich bezpieczeństwo, wychowanie, wykształcenie, za przygotowanie dziecka do dorosłego życia. To przede wszystkim oni odpowiadają za zbudowanie fundamentów szczęścia w okresie wychowania dziecka, na których już jako dorosły człowiek będzie budował swój dom, a wraz z nim prawdziwe szczęście. To między innymi na tym polega „władza rodzicielska” nad dzieckiem.

Odpowiednie wykształcenie dziecka, to podstawowe zadanie procesu wychowania i cel na drodze do szczęścia dziecka i rodziców.

Gdy mówimy o wychowaniu w ogólności, to najczęściej mamy na myśli wychowanie dziecka jako osoby niepełnoletniej przez rodziców i wychowawców-nauczycieli przez wychowanie i kształcenie w przedszkolu i we wszystkich rodzajach szkół w okresie do osiągnięcia pełnoletności. Kiedy mówię o wychowaniu do pracy jako jednej z dziedzin wychowania, specjalnie wyodrębnionej przeze mnie w tej książce, to jego przedmiotem ma być praca jako szósta z siedmiu najważniejszych wartości, których osiągnięcie może dać człowiekowi zadowolenie z pełni życia, czyli prawdziwe szczęście. Oznacza to, że według mnie wychowanie do pracy jest tak samo ważne jak wychowywanie dziecka do pozostałych sześciu głównych wartości (wychowanie do miłości, małżeństwa, świadomego rodzicielstwa, rodziny, wychowania dzieci i do samorealizacji człowieka) i im równorzędne. Za każdą z tych wyodrębnionych dziedzin wychowania odpowiedzialność ponoszą przede wszystkim rodzice. Wbrew temu, co myślą niektórzy z nich, tak samo w dziedzinie wychowania do pracy na nich ciąży główna odpowiedzialność.

Jako doświadczony prawnik i praktyk jestem gorącym zwolennikiem i orędownikiem idei wychowywania, we wszystkich wymienionych dziedzinach, od jak najwcześniejszego okresu życia dziecka oraz w zależności od jego możliwości poznawczych i percepcyjnych. Jednoznacznie uważam, że również wychowanie do pracy rodzice powinni rozpocząć możliwie najwcześniej i to z pełną świadomością potrzeby aktywnego działania w tej dziedzinie. Pozostaje tylko kwestia metod i środków, jakie powinni stosować od najwcześniejszego okresu życia dziecka.

 Czego konkretnie uczyć dziecko w ramach wychowania do pracy zawodowej oraz na czym ono polega?

Przystępując do wychowania dziecka, przede wszystkim rodzice muszą być w pełni świadomi znaczenia procesu wychowania do pracy w późniejszym życiu dziecka jako dorosłego człowieka. Tę własną świadomość wagi pracy w życiu każdego człowieka powinni zakodować na trwałe w podświadomości dziecka najpierw rodzice, w okresie wczesnego dzieciństwa, a później nauczyciele w procesie kształcenia. I to jest fundament całego procesu wychowania dziecka do pracy. W tym miejscu jako doświadczony prawnik muszę przyznać, że niestety nie zawsze tak jest. Wielokrotnie

w prowadzonych sprawach, w tym procesach sądowych, widziałem obojętny, a czasem wręcz negatywny stosunek do pracy wielu dorosłych ludzi, którzy wprost wykazywali braki wychowawcze zawinione przez swoich rodziców. Następnym środkiem i jednocześnie metodą wychowywania do pracy przez rodziców jest przekazywanie wiedzy teoretycznej i praktycznej o rodzajach pracy.

Jak przekazywanie dziecku od najmłodszych lat wiedzy o rodzajach pracy w świetle perspektyw rozwojowych dziecka powinno przebiegać w praktyce?

Najprostsza rada jest taka: przy okazji każdej czynności związanej z opieką nad dzieckiem, w której bierze udział przedstawiciel jakiegoś zawodu, rodzic powinien opowiadać o tym zawodzie, wskazując na wykonywane czynności. Na przykład praca pielęgniarki lub lekarza podczas wizyty kontrolnej z dzieckiem, praca nauczycielki – wychowawczyni w przedszkolu dziecka, praca policjanta podczas kontroli drogowej pojazdu z dzieckiem w podróży, praca księdza podczas odprawiania mszy, w której uczestniczy dziecko, praca ekspedientki podczas zakupów z udziałem dziecka itp. Jest oczywiste, że prowadzony w ten sposób proces wychowywania dziecka do pracy wymaga dodatkowej wiedzy rodziców o danym zawodzie oraz większego nakładu pracy. Ale to my, rodzice, mamy pomóc dziecku w wyborze jego drogi zawodowej, to my będziemy odpowiedzialni za zły lub przypadkowy wybór zawodu przez nasze ukochane dziecko.

Nim dojdzie do faktycznego potwierdzenia trafności wyboru zawodu przez podjęcie pracy, dziecko w procesie wychowania powinno być w pełni uświadomione, a następnie wykształcone w takim zakresie kwalifikacji zawodowych, jakie powinny odpowiadać jego marzeniom, pragnieniom, potrzebom oraz możliwościom psychofizycznym. To jest zadanie najpierw rodziców, a później nauczycieli, ale również przy udziale rodziców, polegającym na nadzorze i aktywnej kontroli postępów nauczania w danej szkole.

Wpływ rodziców na sam proces nauczania i treści programowe w zakresie kwalifikacji zawodowych na etapie szkoły podstawowej jest w zasadzie niewielki, gdyż zakres programowy jest ogólny. Natomiast duży wpływ mają rodzice na wybór dalszego poziomu kształcenia dziecka pod kątem przyszłego zawodu. W szczególności to od ich pomocy w decydującej mierze zależy pierwszy zawodowy wybór dziecka. Po skończeniu szkoły podstawowej rodzice i dziecko powinni bowiem wspólnie wybrać kierunek kształcenia zawodowego lub wprost rodzaj zawodu, a następnie rodzaj szkoły odpowiadającej wybranemu zawodowi. To już na tym etapie wychowania i kształcenia dziecko, przy udziale rodziców, musi mieć możność swobodnego wypowiedzenia się o swoich marzeniach zawodowych. Oczywiście pod warunkiem, że już od najmłodszych lat rodzice aktywnie zapoznawali dziecko z wszelkimi rodzajami zawodów, z którymi spotykali się wraz z dzieckiem w codziennym życiu lub które świadomie opisywali i pokazywali w celach wychowania do pracy.

Ten niezwykle ważny dla przyszłości dziecka pierwszy wybór zawodu z pewnością wpłynie w ostateczności na jego szczęście w dorosłym życiu. Na to szczęście będzie miała istotny wpływ droga zawodowa oraz satysfakcja z wybranego, już na etapie dzieciństwa, przyszłego zawodu i wykonywanej pracy w dorosłym życiu. Dlatego wyboru przyszłego zawodu i kierunku kształcenia zawodowego dziecka należy dokonać rozważnie, najlepiej przy udziale poradni psychologiczno-pedagogicznej, z uwzględnieniem stanu zdrowia i predyspozycji psychofizycznych dziecka.

Kolejny etap w procesie wychowania do pracy to kształcenie dziecka w wybranej szkole zawodowej. Podobnie jak w szkole podstawowej, tak w szkole zawodowej, gimnazjalnej, ponadgimnazjalnej, licealnej i technikum wychowanie do pracy biegnie dwutorowo:

– pierwszy tor to nauka teoretyczna i praktyczna w wybranej szkole zawodowej, za którą odpowiadają głównie nauczyciele i wychowawcy szkolni,

– drugi to aktywny nadzór i kontrola rodziców nad postępami w nauce zawodu.

Na tym etapie wychowywania do pracy i kształcenia zawodowego rodzice mają pełne prawo i obowiązek korygowania zarówno trafności wyboru zawodu, jak i zdobywanych kwalifikacji zawodowych, ponieważ dziecko i dalej jeszcze niepełnoletni młody człowiek (jeżeli w terminach zalicza lata nauki) w pełni podlega władzy rodzicielskiej. Takich prawnych możliwości rodzice już nie będą mieli, gdy dziecko skończy osiemnasty rok życia. To może być ważny i przełomowy czas w życiu dziecka, a potem dorosłego człowieka. Stąd rozważna ingerencja rodziców powinna polegać na sprawdzeniu, czy na tym etapie zdobywania kwalifikacji zawodowych dziecko jest nadal przekonane o słuszności wybranego zawodu jako docelowego w życiu i w związku z tym, czy nauka tego zawodu jest właściwie realizowana.

Każdy sygnał ze szkoły, że dziecko ma kłopoty w nauce, zarówno pod względem treści programowej, jak i pod kątem wychowawczym (złe sprawowanie), powinien być analizowany przez rodziców. Może to być jeden z objawów złego wyboru szkoły zawodowej, a co za tym idzie – zły wybór docelowego zawodu dla przyszłości dorosłego człowieka. Jeżeli tak byłoby w rzeczywistości, obowiązkiem wychowawczym rodziców jest podjęcie wraz z dzieckiem wspólnej decyzji o możliwej zmianie nauki i zawodu po ponownym właściwym wyborze.

Na zakończenie odpowiedzi na pytanie, czego uczyć dziecko w ramach wychowania do pracy, jako praktyk, prawnik i menedżer muszę podpowiedzieć: trzeba uczyć dobrych, praktycznych nawyków zawodowych, w tym cech niezbędnych do należytego wykonywania pracy. O co chodzi w szczególności? W rozdziale „O pracy” wskazałem, jakie są podstawowe obowiązki pracownika wynikające z konkretnego przepisu kodeksu pracy. Obowiązują one wszystkich pracowników najemnych w Polsce. Podobne rozwiązania w tym zakresie obowiązują w Unii Europejskiej, a w dużej części na całym świecie. Wynika z nich podstawowa zasada praktyczna: aby być dobrym pracownikiem najemnym, a także dobrym samodzielnym przedsiębiorcą, trzeba mieć dobre nawyki myślenia, postępowania i działania, które zapewnią należyte wykonywanie obowiązków zakreślonych przepisami prawa pracy, a ponadto odpowiadają pracodawcy.